سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در تمام طول عمر همراه فرد مبتلا است و فقط با رعایت رژیم فاقد گلوتن کنترل می‌شود. این اختلال می‌تواند در هر سنی پس از مصرف غذاها یا داروهای حاوی گلوتن شروع شود.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
سلیاک در بیشتر مواقع با علائم گوارشی همراه است، اما برخی بیماران اختلال‌های غیرگوارشی متعددی را با دلیل ابتلا به سلیاک تجربه می‌کنند.
«کم‌خونی»، «اسهال مزمن»، «درد شکم»، «اختلال رشد»، «پوکی استخوان»، «خستگی»، «تهوع»، «سردرد»، «نفخ»، «یبوست»، «زخم‌های دهانی» و «ریزش مو» علائم شایع سلیاک هستند.
سلیاک درمان‌نشده می‌تواند عوارض و علائم جدی بسیاری را در فرد مبتلا بروز دهد که طیف گسترده‌ای از مشکلات روان‌شناختی و جسمانی و عصب‌شناختی را شامل می‌شوند؛ البته ناگفته نماند که تعداد اندکی از مبتلایان به سلیاک علائم این بیماری را ندارند به اصطلاح رایج به «سلیاک خاموش» مبتلا هستند.
شانس ابتلا به سلیاک چقدر است؟
کسانی که بستگان درجه یک آن‌ها (والدین، خواهر و برادر، فرزند) به سلیاک مبتلا هستند، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا قرار می‌گیرند. افراد [کودکان و بزرگسالان] درگیر با «اختلالات خودایمنی» یا «دارای علائم سلیاک» و «بستگان درجه یک مبتلایان به سلیاک» برای تشخیص بیماری باید مورد غربالگری تشخیص سلیاک قرار بگیرند.
روش‌های تشخیص سلیاک
«آزمایش خون» و «نمونه‌برداری روده» دو راه قطعی برای تشخیص سلیاک هستند.
آزمایش خون tTG-IgA یکی از معمول‌ترین روش‌ها برای تشخیص اولیه سلیاک است که به‌راحتی و بدون نیاز به نسخه در تمام آزمایشگاه‌ها قابل انجام است. اگر نتیجه این آزمایش مثبت [بیش از حد نرمال] باشد پزشک برای تشخیص قطعی نمونه‌برداری روده را پیشنهاد می‌دهد.
پزشک با ارزیابی میزان آسیب سلول‌ها در بافت روده [با روش آندوسکوپی] بیماری سلیاک را به‌طور قطعی تشخیص می‌دهد.
بهتر است برای صحت نتیجه آزمایش‌های سلیاک بهتر است مدتی قبل از آزمایش یا نمونه‌برداری از رژیم فاقد گلوتن پیروی نکنید.
علاوه بر آزمایش خون و نمونه‌برداری روده، آزمایش ژنتیک مثبت [DQ2 – DQ8] می‌تواند به‌عنوان مکمل در کنار دو روش گفته شده بیماری سلیاک را اثبات کند.
درمان بیماری سلیاک چیست؟
رعایت رژیم فاقد گلوتن تنها درمان بیماری سلیاک است و بیمار با مصرف گلوتن دومرتبه عوارض بیماری را تجربه می‌کند و با هربار شکسته‌شدنِ رژیم بدن آسیب بیشتری می‌بیند.
فردِ مبتلا باید از مصرف کم‌ترین مقادیر گلوتن پرهیز کند و برای کنترل بیماری سبک زندگی و غذایی جدیدی را پیش بگیرد. ممکن است برخی افراد مبتلا به سلیاک پس از مصرف گلوتن، عوارض یا علائم نداشته باشند، اما این موضوع دلیلی بر عدم وجود آسیب نیست، باید بدانید که با مصرف گلوتن سلول‌های روده (با علامت یا بدون علامت) به‌طور جدی آسیب می‌بینند.
?? برای آشنایی با رژیم بدون گلوتن این مقاله را بخوانید.
عوارض بیماری سلیاک درمان‌نشده چیست؟
اگر بیماری سلیاک به‌موقع کنترل نشود، فردِ مبتلا عوارض متعددی از جمله «فقر آهن» و «نازایی و سقط جنین» و «کمبودهای ویتامین و مواد معدنی» و «بدخیمی‌های دستگاه گوارش» را تجربه می‌کند.
سلیاک درمان‌نشده در طولانی مدت می‌تواند علاوه بر موارد بالا، عوارض جدی‌تری مانند «میگرن» و «تظاهرات پوستی / تاول و برآمدگی‌های خارش‌دار در آرنج و زانو» و «کرون و کولیت اولسراتیو» و «افزایش رشد باکتری‌های روده» و «نارسایی پانکراس» و «عدم تحمل لاکتوز و فروکتوز» را بروز دهد.
شانس بهبود علائم بیماری
علائم و عوارض ناشی از سلیاک پس از رعایت رژیم [چند هفته تا کمتر از ۶ ماه] برطرف می‌شوند، اما علائم برخی از بیماران [حدود ۲۰ درصد آن‌ها] با رعایت رژیم از بین نمی‌روند؛ در این موارد بیمار باید پس از حذف گلوتن مخفی موجود در سبد غذایی آزمایش‌های تکمیلی بیشتری را برای دستیابی به بهبودی کامل انجام دهد.
آیا سلیاک با دارو درمان می‌شود؟
برای درمان بیماری سلیاک [در صورتی که فقط سلیاک باشد] به مصرف دارو نیازی نیست، اما ممکن است در برخی مواقع پزشک متخصص با تجویز داروهای مقطعی عوارض بیماری را کنترل یا رفع کند.
از آنجایی که بیماران مبتلا به سلیاک در روزهای ابتدایی رژیم با کمبود برخی از ویتامین‌ها مواجه می‌شوند، کارشناسان تغذیه پس از انجام آزمایش‌های لازم مصرف برخی از ویتامین‌ها یا مکمل‌های غذایی را توصیه می‌کنند.
بهتر است بیماران مبتلا به سلیاک هر ۳ تا ۶ ماه یکبار برای اطمینان از روند بهبود به پزشک خود مراجعه کنند و با نظر پزشک پس از گذشت یک سال از شروع رژیم سطح آنتی‌بادی خون خود را بسنجند.
سلیاک مقاوم چیست؟
آن دسته از بیمارانی که با رعایت رژیم فاقد گلوتن به بهبودی کامل نمی‌رسند، ممکن است به «سلیاک مقاوم» مبتلا باشند و باید برای تشخیص قطعی آندوسکوپی را تکرار کنند. به طور معمول پزشکان برای کنترل سلیاک مقاوم به درمان داروهای مشخصی را تجویز می‌کنند.
فقط حدود ۵ درصد از بیماران به سلیاک مقاوم به درمان مبتلا هستند.
آیا سلیاک بیماری نادر است؟
خیر؛ از هر ۱۰۰ نفر در دنیا یک نفر به این بیماری مبتلا است. بنابراین می‌توان گفت این بیماری نادر نیست و نسبت به آن‌چه که در گذشته فکر می‌کردیم شایع‌تر است، در حال حاضر از هر ۱۳۳ نفر جمعیت ایران یک نفر به «سلیاک» مبتلا است.
بیماری سلیاک یک حساسیت غذایی است؟
سلیاک با حساسیت غذایی متفاوت است و به‌عنوان یک بیماری خودایمنی گوارشی شناخته می‌شود.
آیا مصرف یک‌ذره نان (گلوتن) به بیمار سلیاک آسیب می‌زند؟
حتی یک مولکول گلوتن با رسیدن به داخل بدن می‌تواند آسیب ایجاد کند. بنابراین باید با دقت زیاد رژیم بدون گلوتن را رعایت کنید.
سلیاک، بیماری محدودیت نیست و همه ما می‌توانیم با اصلاح سبک زندگی و رعایت رژیم فاقد گلوتن زندگی سالم و راحتی داشته باشیم.
